रिलेटीव्ह स्ट्रेंग्थ इंडेक्स (RSI) चा ट्रेडींगमध्ये कसा वापर कराल ?

तांत्रिक विश्लेषणाची ओळख : भाग १४
इंडिकेटर्स आणि ओसिलेटर्स -
 रिलेटीव्ह स्ट्रेंग्थ इंडेक्स (RSI)

यामागील भागात आपण मूव्हींग एवरेजेसविषयी माहिती घेतली. त्याहीपूर्वी आपण बघितले आहे कि एखाद्या शेअरच्या किंमतीचा ट्रेन्ड ठरविताना "ट्रेडींग वोल्युम" फार महत्वाचे असतात-जसे कि साधारणपणे अपट्रेन्ड सुरू असताना वोल्युमही चांगला असेल तर तो अपट्रेन्ड टिकाऊ असतो, याऊलट डाऊनट्रेन्डमध्ये जास्त वोल्युम असतील तर डाऊनट्रेन्डही अधिक काळ चालू शकतो इ.इ.
मी याचा येथे पुन्हा उल्लेख यासाठी करतोय कि मूव्हींग एवरेजेस या संकल्पनेमध्ये वोल्युम विचारात घेतलेले नसल्याने ट्रेन्ड आणि ट्रेन्ड-रिवर्सल सिग्नलच्या अचूकतेवर मर्यादा येतात. म्हणूनच आणखी काही इंडीकेटर्स (कि ज्यात वोल्युमही विचारात घेतले जातात) मूव्हींग एवरेजसह वापरून अधिक अचूक सिग्नल मिळवण्याचा प्रयत्न केला जातो.
 अशांपैकी रिलेटीव्ह स्ट्रेंग्थ इंडेक्स, आणि विल्यम % रेश्यो या दोघांबाबत येथे माहिती घेऊया.हे दोन इंडीकेटर एका ठराविक रेन्जमध्ये फिरत असल्याने त्यांना ओसिलेटर्स म्हटले जाते. हे इंडीकेटर कसे तयार केले किंवा त्याचे मोजमाप कसे करतात त्याची माहिती असणे ट्रेडींगसाठी आवश्यक नसून त्याचा वापर कसा करतात हे समजणे महत्वाचे आहे. हल्ली इंटरनेटवर ओनलाईन चार्टींग सेवा सहज उपलब्ध असल्याने (जास्त खोलात न जाता) आपण हे "रेडीमेड" इंडीकेटर्स आपल्या ट्रेडींग सेट-अप मध्ये वापरू शकतो.
कृपया खालील आकृती पहा -

रिलेटीव्ह स्ट्रेंग्थ इंडेक्स हा (RSI) या नावाने प्रसिद्ध असून ० ते १०० या रेंजमध्ये तो फिरत असतो. य़ा RSI ची किंमत ८० च्यावर गेली तर संबंधित शेअर हा Overbought किंवा अतिमहाग झाला असे समजतात, आणि २० च्या खाली गेली तर Oversold किंवा स्वस्त झाला असे समजतात.
   या प्राथमिक माहितीनंतर  "गूगल फायनान्स" या उत्तम सेवेचा उपयोग करून RSI चा वापर कसा करतात ते प्रत्यक्ष बघण्यासाठी -
 इंटरनेट उघडून address bar मध्ये 
http://www.google.com/finance?q=nse%3Anifty  असे copy-paste करून सर्च करा.

 आता आपल्याला निफ्टी निर्देशांकाचा ३ दिवसांचा डीफोल्ट चार्ट दिसत आहे.निफ़्टीऐवजी आपण वरील चौकटीत त्या शेअरचे NSE स्क्रिपनेम किंवा BSE Ticker no. टाकून कोणत्याही शेअरचा ग्राफ बघू शकतो.चार्टच्या चौकटीच्या वरील डाव्या कोपर्यात 1d 5d 1m 3m असे लिहिलेले आहे, त्यावर क्लिक करून एक दिवस (intraday chart),५ दिवस, एक महिना अशा विविध कालावधीचे चार्ट आपल्याला बघता येतात.
चार्टच्या खालील बाजूस Technicals असे लिहिलेले आहे त्यावर क्लिक करा आणि RSI हा पर्याय निवडा. आता चार्टच्या खाली RSI चा ग्राफ दिसू लागेल.यात डाव्या कोपर्यात RSI(10,2Min) असे लिहिलेले आहे, त्याचा अर्थ दर दोन मिनिटांनंतर घेतल्या गेलेल्या गेल्या १० रिडींगच्या आधारे (म्हणजेच गेल्या २० मिनिटांच्या काळाचा) हा RSI चा ग्राफ आहे.गूगल फायनान्स मध्ये RSI चा डिफोल्ट पिरीअड १० आहे, मात्र आपल्या गरजेप्रमाणे आपण तो बदलू शकतो. आपण जास्त कालावधीचा चार्ट निवडल्यास उदा.१ महिना, तर RSI ची रिडींगही दोन मिनिटांऐवजी ३० मिनिटांनी आपोआप घेतली जाण्याची सोय गूगलने आपल्याला दिली आहे.
    RSI च्या ग्राफच्या वर RSI ची सर्वात लेटेस्ट किंमत निळ्या रंगात दिलेली आहे, ती ट्रेडींग सुरू असताना आपोआप बदलत जाताना आपल्याला दिसेल. मात्र कधीकधी इंटरनेटचा स्पीड कमी असेल तर आपल्याला रिफ्रेश करावे लागते. असो.
   आता जेव्हा शेअरची वा निर्देशांकाची किंमत खूप वाढलेली असते तेव्हा  RSI ची किंमतही ८० पेक्षा जास्त अगदी १०० पर्यंतही वाढते, अशा वेळी तो शेअर Overbought किंवा खूप महाग झाला आहे असे समजतात, आणि RSI ची किंमत २० पेक्षा कमी असेल तर ती Oversold म्हणजेच स्वस्त असे समजतात.मग असा सिग्नल मिळाल्यावर खूप महाग किंवा खूप स्वस्त झालेल्या शेअरमध्ये लगेचच खरेदी किंवा विक्रीचा निर्णय घ्यावा का? तर येथे एक महत्वाची बाब अशी आहे कि आपल्याला महाग किंवा स्वस्त असल्याची सूचना तर मिळाली आहे, मात्र आणखी किती काळ ही अवस्था राहणार आहे, आणि नेमका कधी ट्रेन्ड रिवर्सल होणार आहे ते मात्र आपल्याला अद्याप कळलेले नाही.(येथेच मार्केट हे कोणत्याही टेक्निकल्स आणि कोणत्याही ट्रेडींग सिस्टमपेक्षा श्रेष्ठ ठरते.)
    प्रत्यक्षात मार्केटमध्ये अशी परिस्थिती येते कि RSI ची किंमत ८० च्यावर किंवा अगदी १०० जरी दर्शवत असेल तरी त्या शेअरची किंमत मात्र आणखी काही काळ वाढतच रहाताना दिसते. तेजीच्या कालावधीत किंवा Strong Uptrend मध्ये असे होतच असते.अशा वेळी बारीक लक्ष ठेवून जेव्हा शेअरची किंमत किंचीत उताराला लागेल आणि त्याचवेळी RSI ची किंमतही वरून खाली येताना ८० पेक्षा खाली आली- याला RSI Exhaust होणे असे म्हणतात- तर तो ट्रेन्ड रिवर्सल असण्याची दाट शक्यता असते.येथे आपण तो शेअर विकण्याचा निर्णय घेतला तर यशाची शक्यता जास्त असते.
   याचप्रमाणे Oversold स्थितीमध्ये शेअरची किंमत अगदी तळाला असून, RSI २० ते ०  या दरम्यान असेल,आणि शेअरची किंमत किंचीत वाढायला लागली आणि RSI खालून वरच्या दिशेने २० च्यावर सरकू लागला तर खरेदीचा निर्णय घेतला जातो. मात्र यानंतरही क्वचित वेळी शेअरची किंमत पुन्हा मुळ दिशेने जाण्याची शक्यता अगदीच नाकारता येत नाही, कारण कोणतीही सिस्टीम आपल्याला १००% अचूक सिग्नल देवू शकत नाही.
त्यामुळे साहजिकच अधिक अचूकतेच्या शोधात प्रत्येक ट्रेडर असतो- ते गरजेचेही आहे.
 RSI प्रमाणेच "William % Ratio" हा ही एक इंडीकेटर प्रचलित असून " W%R " या नावाने ओळखला जातो. गूगल फायनान्स मध्ये हा ही उपलब्ध आहे. याची रचना आणि रेंज ही RSI प्रमाणेच असली तरी याचा अर्थ लावताना नेमका उलट लावला जातो, म्हणजेच याची किंमत  जेव्हा ८० ते १०० मध्ये असते, तेव्हा संबंधित शेअर हा स्वस्त समजला जातो आणि २० ते ० मध्ये असते तेव्हा संबंधित शेअर हा महाग समजला जातो.
   सामान्यत: हे दोन्ही इंडीकेटर्स एकाच प्रकारे काम करत असल्याने एकमेकांसह वापरत नाहीत. (जसे कि एकाच टीममध्ये दोन लेगस्पिनर निवडत नाहीत) पण माझ्या स्वत:च्या अनुभवानुसार RSI व W%R हे दोन्ही एकत्र वापरल्याने चूकीचे सिग्नल कमी होतात.त्याचप्रमाणे दोन्ही इडीकेटर्सचे पिरीअड सारखेच ठेवण्याची प्रथा असली तरी प्रयोगाअंती ते वेगळे ठेवून बघितल्यास मला चांगले रिझल्ट मिळाले आहेत, मात्र साधारणपणे इन्ट्राडे व शोर्टटर्म साठी पिरीअड १० वा १४ ठेवण्याची पद्धत आहे. पण याबाबतीत प्रत्येकाने प्रयोग करून बघायला हरकत नाही.
  लाइन चार्ट ऐवजी (गूगल फायनान्स मध्ये चार्टच्या खालील बाजूस settings वर क्लिक करून Chaart type मध्ये candlestick हा पर्याय निवडल्यास मिळणार्या )candlestick चार्टमध्ये ट्रेन्ड रिवर्सल चा अंदाज बांधताना, RSI वा W%R ने स्वस्त वा महाग सिग्नल दिल्यावर, candles चा रंग व दिशा बदलल्यावरच ट्रेन्ड रिवर्सलची खात्री केली जाते.( हा एक स्वतंत्र विषय असून पुढील भागांमध्ये त्याची चर्चा करूया ) त्याचप्रमाणे मूव्हींग एवरेज, MACD, स्टोकेस्टीक्स,पिवोट पोइंट, फिबोनासी लेवल्स अशा निरनिराळ्या इंडीकेटर्ससह RSI आणि W%R वापरले जातात.
अशा प्रकारे दोन्ही इंडीकेटर्सचा वापर विविध कालावधीसाठी आणि विविध पिरीअड घेवून, त्याचे उपलब्ध रेकोर्डच्या( Historic Charts) च्या आधारे येणारे निश्कर्ष तपासून त्यानंतर आपल्याला उत्तम रिझल्ट देणारे इतर इंडीकेटर्स मदतीला घेवून स्वत:चे असे एक "ट्रेड सेट-अप" किंवा "सिस्टीम" तयार करावी आणि त्या सिस्टीमच्या नियमांच्या आधारे स्टोपलोससह  मगच प्रत्यक्ष ट्रेडींगला सुरुवात करावी.
अचूकता ही अनुभवाने वाढते, आणि टेक्निकल इंडीकेटर्स वरून निश्कर्ष काढणे हे शास्त्र तर आहेच, पण त्याहीपेक्षा जास्त, ती अनुभवाने येणारी " कला " आहे हे जरूर नमूद करावेसे वाटते.