Share/Bookmark

२७ जाने, २०१३

ऑप्शन्स (भाग ६) – आणखी काही स्ट्रॅटेजीज –





३) लॉन्ग पुट स्ट्रॅटेजी –

 ‘लॉन्ग पुट’ म्हणजे ‘पुट’ खरेदी करणे, ही क्रिया कॉल खरेदी (लॉन्ग कॉल) करण्याच्या बरोबर उलट आहे. ‘कॉल’ खरेदी करणारा हा अंडरलाईंगची किंमत वाढेल या अपेक्षेने कॉल खरेदी करत असतो, तर अंडरलाईंगची किंमत कमी होईल अशी अपेक्षा असणारा ट्रेडर ‘पुट’ खरेदी करतो. म्हणजेच ‘लॉन्ग पुट’ ही बेअरीश स्ट्रॅटेजी आहे. यात पुट खरेदी करणा-याला ठराविक किंमतीला अंडरलाईंगची विक्री करण्याचा हक्क असतो. अंडरलाईंगची किंमत घसरली तरी त्याला ठरलेल्या म्हणजे स्ट्राईक प्राईजच्या किंमतीतच अंडरलाईंगची विक्री करता येते, अथवा अंडरलाईंगची किंमत कमी झाल्याने वाढलेल्या पुट ऑप्शनच्या प्रिमिअम मुळे तो पुट विकून फायदा घेता येतो.

* पुट ऑप्शन बायरच्या दृष्टीने ब्रेक इव्हन पॉइन्ट = (स्ट्राईक प्राईज - प्रिमिअम)



४) बाय स्टॉक बाय पुट (‘सिन्थेटीक कॉल’) स्ट्रॅटेजी -

समजा एखादा स्टॉक वा इंडेक्स खरेदी केलेले असल्यास त्यामधील रिस्क कमी करण्यासाठी असे ‘पुट’ खरेदी केले जातात. अशा प्रकारे ‘अंडरलाईंग’ व त्याचे ‘पुट ऑप्शन’ असे दोन्हीही खरेदी केलेले असल्यास त्याला ‘सिंथेटीक  कॉल’ असे म्हणतात, याचे कारण ज्याप्रमाणे ‘लॉन्ग कॉल’ स्ट्रॅटेजीत मर्यादीत तोटा व अमर्यादीत फायदा असू शकतो अगदी तसेच रिझल्ट्स या ‘सिन्थेटीक कॉल’ च्या बाबत मिळतात. स्टॉक वा इंडेक्सच्या किंमतीत वाढ झाल्यास पुट ऑप्शनच्या प्रिमिअमची रक्कम वजा जाता उर्वरीत रक्कम ही निव्वळ फायदा असते. हा फायदा कितीही असू शकतो. आणि अंडरलाईंगची किंमत घसरल्यास पुट ऑप्शन खरेदीदाराला स्ट्राईक प्राईजच्या किंमतीत अंडरलाईंगची विक्री करण्याचा हक्क असल्याने होणारा तोटा मर्यादीत असतो.

* अंडरलाईंगसह पुट बायरच्या (सिन्थेटीक कॉल) दृष्टीने ब्रेक इव्हन पॉइन्ट = (अंडरलाईंग प्राईज + प्रिमिअम)


५) शॉर्ट पुट स्ट्रॅटेजी – 
यात पुट ऑप्शनची विक्री केली जाते. ही बुलीश आणि साईडवेज/न्युट्रल  स्ट्रेटेजी आहे. म्हणजेच अंडरलाईंगची किंमत वाढेल किंवा स्थिर राहील अशा अपेक्षेने पुट ऑप्शन विकले जातात. असे पुट विकून मिळणारा ‘प्रिमिअम’ म्हणजे, स्ट्राईक प्राईजच्या किंमतीत अंडरलाईंगची विक्री करण्याचा हक्क तुम्ही दुस-या कुणालातरी विकल्यामुळे मिळणारी ‘फी’ असते. अंडरलाईंगची किंमत वाढली वा स्थिर राहिली तर हा प्रिमिअम म्हणजे निव्वळ ( आणि जास्तीतजास्त तितकाच ) फायदा असतो, मात्र अंडरलाईंगची किंमत स्ट्राईक प्राईजपेक्षा खाली घसरली तर त्या प्रमाणात वाढलेल्या प्रिमिअममुळे तोटा सहन करावा लागतो. जर (स्ट्राईक प्राईज – प्रिमिअम) एवढी अंडरलाईंगची प्राईज घसरली तर तेथून पुढे तोटा सुरु होतो आणि तो थिरॉटिकली कितीही असू शकतो, कारण अंडरलाईंगची किंमत ही कितीही म्हणजे शुन्यापर्यंतही घसरू शकते. अर्थात असे होण्याची शक्यता अगदी कमी असते.

चढत्या किंवा रेंजबाऊंड मार्केटमध्ये ही स्ट्रॅटेजी ही एक नियमीत उत्पन्नाचे साधन म्हणून वापरली जाते. मात्र मार्केट जोरात पडल्यास यात मोठा तोटा होवू शकतो.

*ब्रेक इव्हन पॉइन्ट = (स्ट्राईक प्राईज – प्रिमिअम) .......म्हणजेच अंडरलाईंगची किंमत ही जर (स्ट्राईक प्राईज - प्रिमिअम) या पातळीच्या वर असेल तरच पुट शॉर्ट करणा-याला फायदा असतो.


६) कव्हर्ड कॉल स्ट्रॅटेजी –

माझ्या मते सामान्य गुंतवणूकदारांसाठी समजण्यास सोपी व अत्यंत उपयोगी अशी ही बुलीश/न्युट्रल स्ट्रॅटेजी असून ती योग्यरीत्या समजून नियमीत वापर करण्याचे मी माझ्या वाचकांना सुचवेन.

समजा आपल्याकडे मिडीयम टर्म किंवा लॉन्गटर्म साठी गुंतवणूक म्हणून घेतलेले एखाद्या कंपनीचे शेअर्स आहेत. अर्थातच ते लगेचच वाढतील वा वाढावेत अशी आपली अपेक्षा नाही. त्यासाठी काही काळ थांबण्याचीही आपली तयारी आहे. मात्र तोपर्यंत त्या शेअर्समध्ये असलेल्या गुंतवणूकीवर व्याज तर मिळत नसतेच, तेव्हा त्याऐवजी काहीतरी परतावा मिळावा आणि बुडत असलेल्या व्याजाची अंशतः तरी भरपाई व्हावी असे वाटते ना ? मग कव्हर्ड कॉल स्ट्रॅटेजी त्यासाठीच आहे.

एखाद्या कंपनीच्या शेअर्समध्ये वरीलप्रमाणे गुंतवणूक असेल तर या स्ट्रॅटेजीनुसार त्याच शेअरचे कॉल ऑप्शन विकले जातात. साधारणपणे हे OTM कॉल ऑप्शन असतात. 
उदा. आपल्याकडे रिलायन्स इंडस्ट्रीजचे शेअर्स असतील आणि रिलायन्सचा सध्याचा भाव ९०० रु. आहे तर आपण ९०० पेक्षा जास्त स्ट्राईक प्राईजचे कॉल ऑप्शन्स विकणे अभिप्रेत आहे. रिलायन्सची लॉट साईझ २५० आहे आणि दर २० पॉइन्ट्च्या अंतराने स्ट्राईक प्राईज उपलब्ध आहेत. तेव्हा ९२०, ९४०, ९६०, ९८०, १००० अशा स्ट्राईक प्राईजमधून आपल्याला निवड करायची आहे. अर्थातच ९२० किंवा ९४० या किंमतीपर्यंत रिलायन्ससारखा शेअर अगदी २-३ दिवसातही वाढू शकतो हे लक्षांत घेवून जरा दूरची म्हणजे Far OTM स्ट्राईक प्राईज निवडावी. उदा. जर ९८०चा फेब्रुवारी कॉल ऑप्शन १ रु. किंमतीला विकला गेला तर लगेचच आपल्याला प्रतिलॉट २५० रु. इतका प्रिमिअम मिळेल. आपण किती लॉट विकावेत हे आपलेकडील शेअर्सच्या संख्येवर ठरवायचे असले तरी याबाबतीत निर्णय आपला आहे, कारण विकलेल्या ऑप्शनच्या प्रत्येक लॉटसाठी मार्जिनची गरज असते आणि हा मार्जिन मनी साधारणतः रिलायन्सच्या फ्युचर्स लॉट्साठी जेवढा असतो तेवढा असू शकतो. ही सेल केलेली पोझिशन असेपर्यत हा मार्जिन मनी अन्य ट्रेडसाठी आपल्याला वापरता येत नाही, म्हणजेच ‘ब्लॉक’ होतो. तेव्हा आपल्याकडे असलेल्या क्रेडीटचा विचार करूनच किती लॉट विकायचे ते ठरवावे. (ऑप्शन सेलींगसाठी आवश्यक असलेल्या मार्जिन मनीच्या बाबतीत आपआपल्या ब्रोकरकडे विचारणा करून सविस्तर माहिती करून घ्यावी. )

अशा प्रकारे जर रिलायन्सची किंमत फेब्रुवारी सीरीजमध्ये ९८० च्या खालीच राहिल, तर मिळवलेला प्रिमिअम ही पूर्णपणे आपली कमाई असते. म्हणजे एखाद्या शेअरचा गुंतवणूकदार याप्रमाणे दरमहिना नियमीत कमाई करू शकतो. स्ट्राईक प्राईज जेवढी जास्त तेवढी कॉल ऑप्शनची किंमत म्हणजेच प्रिमिअमही कमी असेल, आणि स्ट्राईक प्राईज जेवढी कमी, तेवढा मिळणारा प्रिमिअम जास्त असेल. असे कॉल ऑप्शन महिन्याच्या सुरुवातीला महाग तर शेवटी स्वस्त होत जातील. तेव्हा स्ट्राईक प्राईजची निवड आणि कॉल ऑप्शन विकण्याची वेळ या बाबी महत्वाच्या आहेत.

वरील उदाहरणात जर अचानक रिलायन्सच्या शेअरची किंमत वाढली तर विकलेल्या कॉल ऑप्शनची किंमत वाढल्याने तोटा होईल, मात्र आपल्या मुळ गुंतवणूकीची किंमत वाढल्याने तो न्युट्रलाईझ होतो. याच कारणाने मुळ गुंतवणूक आणि विकलेल्या लॉटची संख्या यांच्यात योग्य समतोल ठेवावा लागतो. (या समतोलाच्या बाबतीत अधिक माहितीसाठी माझी ‘हेजींग’बद्दल माहिती देणारी पोस्ट वाचावी )
‘कव्हर्ड कॉल’ या महत्वाच्या स्ट्रॅटेजीविषयी अधिक सविस्तर आणि आकडेमोडीसह फायद्या-तोट्याचे निश्चित प्रमाण
दाखवणारी माहिती घेवूया पुढील पोस्टमध्ये !

Read more »

१६ जाने, २०१३

ऑप्शन्स (भाग ५) - लॉन्ग कॉल व शॉर्ट कॉल स्ट्रॅटेजीज..



याआधीच्या चार भागातून ऑप्शन्सविषयक बरीचशी प्राथमिक माहिती घेतल्यावर आता प्रत्यक्ष ट्रेडींग करताना विविध ऑप्शन स्ट्रॅटेजीज कशा प्रकारे उपयोगात आणता येतात ते बघुया. त्याआधी हे परत एकदा लक्षांत घ्या कि ‘ऑप्शन बायर’ हा अमर्याद फायदा मिळवू शकतो, आणि त्याचा तोटा हा मर्यादित असतो. या उलट ‘ऑप्शन सेलर’ हा मर्यादीत फायदा मिळवत असतो आणि त्याचा तोटा मात्र अमर्याद असू शकतो. मात्र थिअरॉटिकली वरील विधाने सत्य असली तरी दोन्हीही बाबतीत अमर्याद फायदा वा अमर्याद तोटा होण्याची संभाव्यता साहजिकच कमी असते. तसेच मर्यादीत फायदा वा मर्यादीत तोटा होण्याची शकयता अधिक असते. असे मी का म्हणतोय ते पुढील प्राथमिक स्वरूपाच्या काही ऑप्शन स्ट्रॅटेजीज् समजून घेतल्या कि आपोआप स्पष्ट होईल.



१) लॉन्ग कॉल स्ट्रॅटेजी –

 ही सर्वात प्राथमिक आणि नैसर्गिक स्ट्रॅटेजी असून ऑप्शनचे व्यवहार प्रथमच करणा-यांसाठी समजण्यासही सोपी आहे. ज्याप्रमाणे बाजार वाढण्याची अपेक्षा असणारा ट्रेडर शेअर्स खरेदी करतो, त्याचप्रमाणे बाजार वाढण्याची अपेक्षा असताना कॉल ऑप्शन खरेदी केले जातात. उदा. निफ्टीची सध्याची किंमत ६००० आहे आणि या महिन्यातच ती अधिक वाढेल अशी अपेक्षा असणारा ट्रेडर, ६१०० स्ट्राईक प्राईजचा कॉल खरेदी करेल. समजा बाजारात ६१०० कॉल ऑप्शनची किंमत ४० रु. असेल तर त्याला (४०*५०) = २००० इतका प्रिमिअम भरावा लागेल. महिन्याच्या एक्स्पायरीच्या वेळेस जर निफ्टीने (६१००+४०) म्हणजेच ६१४० ही पातळी ओलांडली असेल तर तेथपासून व त्यापुढे या व्यवहारात फायदा होत जाईल. म्हणजेच ६१४० ही नफा व तोटा यामधली सीमारेषा असेल. याला ‘ब्रेक इव्हन पॉइन्ट’ असे म्हटले जाते. ६१४० या ब्रेक इव्हन पॉइन्टवर निफ्टी असल्यास ‘ना नफा ना तोटा’ अशी परिस्थिती असेल.

एक्सपायरीच्या वेळेस जर निफ्टी हा ६१४० या ‘ब्रेक इव्हन पॉइन्ट’ च्या कितीही खाली राहीला तरी या ऑप्शन खरेदीदाराला होणारा जास्तीतजास्त तोटा हा त्याच्या प्रिमिअमएवढा म्हणजे २००० एवढाच होईल. याउलट जर निफ्टीने ६२०० ची पातळी गाठली तर या व्यवहारात (६०*५०) = ३००० एवढा फायदा होईल, आणि निफ्टीने ६३००ची पातळी गाठल्यास हा फायदा ८००० इतका होवू शकेल. म्हणजेच या व्यवहारात होवू शकणारा जास्तीतजास्त तोटा हा २००० इतकाच असेल, मात्र होवू शकणारा फायदा हा निफ्टीच्या किंमतीच्या प्रमाणात कितीही होवू शकतो. अर्थात प्रत्यक्षात निफ्टी असा  खूपच वाढण्याची शक्यता कमी असल्याने अमर्याद फायदा हा थिरॉटिकल असून, प्रॅक्टिकली त्याची शक्यता कमी असते.

खालील तक्ता पाहिल्यास ही ‘लॉन्ग कॉल स्ट्रॅटेजी’ आणि त्यातून मिळणा-या फायद्या तोट्याची नीट कल्पना येईल.

        

येथे कृपया हे लक्षांत घ्या कि सदर ऑप्शन हे एक्सपायरीपर्यंत होल्ड केले असे गृहीत धरून ही (व यापुढील) स्ट्रॅटेजी एक उदाहरण म्हणून मांडलेली आहे. त्यामुळे एक्सपायरीला टाईम व्हॅल्यु शून्य असल्याने यात टाईम व्हॅल्यु हिशेबात धरलेली नाही. प्रत्यक्षात मात्र एक्सपायरीच्या आधीच ६१४० पेक्षा अधिक पातळी गाठली गेल्यास योग्य वेळेस हा फायद्यातील (टाईम व्हॅल्युसह) कॉल ऑप्शन विकून टाकता येतो, कारण त्यानंतर पुन्हा निफ्टी खाली येण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. याउलट एक्सपायरीच्या आधीच काही दिवस जर निफ्टी ६१० पर्यंत वाढणार नाही वा घसरू शकेल असा अंदाज आल्यास (तेव्हा काहीशी टाईम व्हॅल्यु शिल्लक असल्याने) वेळीच हा ऑप्शन विकून २००० पैकी थोडासा तरी प्रिमिअम आपण परत मिळवू शकतो.

सारांश हा कि या स्ट्रॅटेजीतील जास्तीत जास्त तोटा हा २००० असला तरी तो कमीही राखणे शक्य असते. अशा प्रकारे प्रत्यक्ष निफ्टी फ्युचर्स खरेदी न करताही फक्त प्रिमिअमची रक्कम भरून, निफ्टीमधील वाढीचा फायदा घेण्याच्या उद्देशाने अशी ‘लॉन्ग कॉल स्ट्रेटेजी’ वापरता येते. निफ्टी फ्युचर्समध्ये आपला तोटा मर्यादीत राखण्यासाठी जसा स्टॉपलॉस हा अनिवार्य असतो तसे येथे नसून भरलेल्या प्रिमिअमपेक्षा अधिक तोटा कधीच संभवत नसल्याने आपोआपच हा स्टॉपलॉसचा हेतू साध्य होतो. 


२) ‘शॉर्ट कॉल स्ट्रॅटेजी’ –

‘लॉन्ग कॉल स्ट्रॅटेजी’ ही बुलीश स्ट्रॅटेजी असून त्यानुसार, बाजार वाढेल अशा अपेक्षेने कॉल खरेदी केला जातो, मात्र ‘शॉर्ट कॉल स्ट्रॅटेजी’ ही बेअरीश स्ट्रॅटेजी असून त्यानुसार, जर बाजार पडेल असे वाटत असेल तर उलट क्रिया म्हणजेच कॉल ऑप्शन हा विकला जातो वा शॉर्ट केला जातो. यातील महत्वाची बाब म्हणजे ‘शॉर्ट कॉल स्ट्रॅटेजी’ मध्ये कॉल ऑप्शन विकून मिळणारा प्रिमिअम हा मर्यादीत असून संभाव्य तोटा हा अमर्यादीत असू शकतो.

उदा. निफ्टी ६००० असताना बाजार पडण्याच्या अपेक्षेने ५९०० स्ट्राईक प्राईजचा कॉल जर १५० ला विकला तर लगेचच (१५०*५०) = ७५०० इतका प्रिमिअम मिळू शकतो, मात्र अपेक्षेच्या विरूद्ध जर निफ्टी वाढतच गेला तर या ५९०० कॉल ऑप्शनची किंमत वाढत जाते आणि एक्सपायरीच्या दिवशी अशा वाढलेल्या किंमतीला तो खरेदी करण्याची वेळ आली तर होणारा तोटा हा निफ्टीच्या किंमतीच्या प्रमाणात कितीही मोठा असू शकतो. कृपया खालील तक्ता पहा.


अशा प्रकारे ‘शॉर्ट कॉल स्ट्रॅटेजी’ वापरून पडत्या बाजारात निफ्टी फ्युचर्स न विकता, कॉल ऑप्शन्स विकूनह फायदा घेता येतो. वरील उदाहरणात ७५०० एवढा घसघशीत प्रिमिअम मिळत असला तरी निफ्टी आणखी कितीही पडला तरी फायदा तेवढाच मर्यादीत असतो. यातील संभाव्य तोटा मात्र अमर्यादीत असल्याने ही स्ट्रॅटेजी रिस्की समजली जाते.

समजा या उदाहरणात ५९०० ही स्ट्राईक प्राईज न निवडता समजा ६१०० या स्ट्राईक प्राईजचा कॉल विकला तर ? असा ६१०० चा कॉल विकणे हे साहजिकच कमी रिस्की असेल, पण तो विकून मिळणारा प्रिमिअमही कमी असेल. तेव्हा पूर्वी म्हटल्याप्रमाणे मोठ्या प्रिमिअमच्या आशेने किती धोका पत्करायचा हे आपण ठरवायचे आहे.

आता वरील दोन्ही स्ट्रॅटेजींच्या बाबतीत विविध स्ट्राईक प्राईज निवडून फायदा, तोटा व रिस्क यांच्या विविध शक्यता कशा निर्माण होतात याचा थोडा सेल्फ स्टडी केलात तर ‘ऑप्शन्स’ हे आपल्या नावाप्रमाणेच अनेक ‘पर्याय’ कसे देवू करतात ते आपल्या लक्षांत येईल. यापुढील पोस्ट्स मध्ये आणखी काही स्ट्रॅटेजी बघणारच आहोत, मात्र तोपर्यंत थोडा सेल्फ स्टडी करा आणि जमल्यास या ब्लॉगला एखादा लाईक ठोका !!






Read more »

८ जाने, २०१३

ऑप्शन्स (भाग ४) -धोक्याची अदलाबदल !



ऑप्शन्सविषयी पहिल्या तीन भागात या विषयातले काही महत्वाचे शब्द आणि त्यांचा नेमका अर्थ काय हे आपण बघितले. प्रत्यक्ष ऑप्शन्स ट्रेडींगकडे वळण्यापूर्वी मुळात या ऑप्शन्स मार्केटची निर्मीती कशासाठी झाली हे बघणे आवश्यक आहे. त्यामुळे ऑप्शन्सचा वापर का व कसा करतात याविषयीची समज वाढायला, तसेच ‘ऑप्शन्स मार्केट हे धोक्याचे आहे’ असा जो एक गैरसमज आहे तो दूर व्हायला मदत होईल.

शेअरबाजाराची निर्मीती ही भांडवल उभारणीसाठी झाली हे आपल्याला माहितच आहे. उदा. मायक्रोसॉफ्ट किंवा इन्फोसिस सारख्या मोठ्या कंपन्यांना सुरुवातीला भासलेली भांडवलाची गरज शेअरबाजारात IPO द्वारेच भागवली गेली. त्यानंतरचा इतिहास आपल्याला माहीतच आहे. म्हणजे भांडवल उभारणी कशी करावी या प्रश्नावर ‘शेअरबाजार’ हे उत्तर तर मिळाले, मात्र त्यातून नवीन एक प्रश्न निर्माण झाला तो म्हणजे ‘त्यात अंतर्भूत असलेला (संभाव्य) धोका ! कारण यशस्वी कंपन्यांच्या बाबतीत सारे काही छान असले, तरी अशाही अनेक कंपन्या असतात, ज्या आवश्यक ते  भांडवल शेअरबाजाराद्वारे उभे तर करतात, मात्र त्या त्यांच्या बिझीनेसमध्ये अयशस्वी ठरल्याने लवकरच नामशेष होतात. अशा परिस्थितीत त्यामध्ये गुंतवणूक केलेल्या शेअरहोल्डर्सचे प्रचंड नुकसान होते. उदा. अमेरिकेतील एनर्जी बिझीनेस मधली एकेकाळची अग्रगण्य असलेली ‘एन्रॉन’ ही कंपनी किंवा आपल्याकडील ‘R-POWER’ चा IPO, वा सत्यम कॉम्प्युटर्स ! गुंतवणूकदारांचे शेअरबाजारात असे होणारे नुकसान ही नेहमीच मोठी समस्या होती आणि त्यावर काही उपाय शोधणे गरजेचे होते. गुंतवणूकदारांना धोक्यापासून वाचवण्यासाठी असे काही साधन देणे गरजेचे होते कि ज्यामुळे शेअरबाजार सुरळीत चालेल.
आणि त्यातूनच जन्म झाला- ‘ऑप्शन्स’ या कल्पनेचा ! त्यामुळे ऑप्शन मार्केट हे मुळातच ‘धोका’ या प्रकाराशी निगडीत मार्केट आहे. आता तुम्हाला हे वाचायला विचित्र वाटेल कि – ऑप्शन मार्केटमध्ये ‘धोक्या’च्या अदलाबदलीचे व्यवहार केले जातात ! चक्क धोक्याची अदलाबदल ! तुम्ही म्हणाल- असा दुस-याचा धोका स्वतःहून कोणी स्वीकारेल का ? पण खरे म्हणजे आपण सर्वजण आपल्या नेहेमीच्या आयुष्यात असे धोकयाच्या अदलाबदलीचे व्यवहार करतच असतो. एक उदाहरण देतो - आपण आपल्या कार वा बाईकचा विमा उतरवितो म्हणजे नेमके काय करतो? तर आपण प्रवास करत असताना, त्यात अंतर्भूत असलेला अपघाताचा धोका आपण एखाद्या इन्शूरन्स कंपनीला देवू करत असतो. कंपनीला मिळणा-या प्रिमिअमच्या बदल्यात ती कंपनी तो धोका पत्करत असते, आणि आपल्याला नकोसा असलेला हा अपघाताचा ‘धोका’ आपण त्या विमा कंपनीच्या नावे करत असतो !  मग ही ‘धोक्या’ची अदलाबदलच नाही का ? म्हणजे आपण, आणि ती विमा कंपनी यामध्ये अदलबदलीचा असा करार करून आपण एक प्रकारचे ‘धोक्याचे व्यवहार करणारे मार्केट’ तयार करत असतो !  

तेव्हा ‘असा धोका स्वतःहून कोणी स्वीकारेल का?’ या प्रश्नाचे उत्तर असे आहे कि – होय ! पूरेशा रकमेच्या बदल्यात असा धोका स्वीकारला जातो, किंवा धोका स्वीकारण्याबद्दलच चक्क काहीजण पैसे मिळवत असतात !

ऑप्शन्स मार्केट हे अशा प्रकारे धोक्याची अदलाबदल करणारे मार्केट असून ‘धोका’ हे एकच प्रॉडक्ट येथे विकले वा खरेदी केली जाते ! आता हा धोका नेमका कधी खरेदी करायचा कि विकायचा यावर आपला फायदा तोटा अवलंबून आहे.

इन्शूरन्स मार्केट हे कुणाला धोक्याचे वाटते का ? ते तर धोक्यापासून वाचण्याचे साधन मानले जाते, मात्र विमा कंपनीच्या दृष्टीकोनातून इन्शूरन्स मार्केट हे काही वेगळेच दिसत असणार ! म्हणजेच ‘आपण या धोका अदलाबदलीच्या कराराच्या कोणत्या बाजूस आहोत’ यावर सारे अवलंबून आहे, नाही का ?

ऑप्शन्स मार्केट हे एकाच ‘वस्तूस्थिती’वर चालते ते म्हणजे या मार्केटमध्ये अनेकजण आपली रिस्क ही दुस-याच्या नावे करू इच्छितात तर त्याचवेळेला अनेकजण स्वतःहून अशी रिस्क घेवूही इछितात. अशी स्वतःहून रिस्क घेणारे मोठ्या रकमेच्या प्रिमिअमच्या मोहाने मोठी रिस्क घेत असतात, जणू अशा रिस्कच्या शोधातच ते असतात ! इन्शूरन्स कंपन्यांप्रमाणेच लॉटरी स्कीम्स वा कॅसिनो चालविणारे लोक म्हणजेही असे रिस्कच्या शोधातले लोक असतात. मग असे रिस्कच्या शोधातले लोक मार्केटमध्ये मुबलक असताना आपली रिस्क त्यांना देवून टाकण्यात काय चूकीचे आहे ? अशा प्रकारे आपल्या गुंतवणूकीतली रिस्क दुस-याला देवून टाकायची असेल तर योग्य तो प्रिमिअम देवून ऑप्शन खरेदी करावेत. या उलट धोका मोजूनमापून तो पत्करण्याची आपली तयारी असली, तर दुस-याकडून त्याचा धोका स्वीकारून त्या बदल्यात रक्कम स्वीकारावी, म्हणजेच ऑप्शनची विक्री करावी आणि प्रिमिअमची रक्कम कमवावी !

ऑप्शन्स मार्केटची अशी दोन्ही दृष्टीकोनातून समज आली कि ‘ऑप्शन्स मार्केट हे धोक्याचे आहे’ असा जो  गैरसमज काही प्रमाणात पसरलेला आहे तो कसा अनाठायी आहे हे ध्यानात येईल. दुर्दैवाने अशा गैरसमजामुळे आणि पूरेशा माहितीच्या वा वाचनाच्या अभावामुळे अनेकजण ऑप्शन्स मार्केट पासून दूर रहातात. अलिकडच्या काळातील बेभरवशी मार्केटमध्ये ‘ऑप्शन्स’ या पर्यायापासून दूर रहाणे चूकीचे आहे असे मला जरूर वाटते. सतत विस्तारत असलेल्या बाजारात अनेक नवी नवी प्रॉडक्ट येत असतात आणि प्रत्येक प्रॉडक्ट हे कुठल्या ना कुठल्या विशिष्ट समस्येवर उपाय म्हणून निर्माण झालेले असते. ‘ऑप्शन्स’ हे ही असेच एक प्रॉडक्ट आहे ‘जे आपल्याला हवी (वा नको) असलेली रिस्क निवडण्याची संधी देते जी अन्य कुठलेही प्रॉडक्ट देवू करत नाही. शेअरबाजारातली रिस्क कमी करायची असल्यास ऑप्शन हे त्यावरचे उत्तर आहे, तसेच ज्यादा धोका पत्करून मोठा फायदा कमवायचा असेल तरी त्यासाठीही ऑप्शन हेच साधन आहे !

आता या विवेचनानंतर ऑप्शनचा वापर प्रत्यक्ष बाजारात कसा करता येतो ते पुढील काही पोस्ट्स मधे पाहूया.  
















Read more »